رنگهای دیسپرس دسته‌ای از رنگهای غیر یونی هستند که حلالیت در آب پایینی دارند و در آب عمدتاً در حالت پراکنده زیاد به واسطه تأثیر عامل پراکنده کننده(دیسپرس کننده) در فرآیند رنگرزی وجود دارند. این مواد رنگزا عمدتا برای رنگرزی الیاف پلی استر استفاده می شود.
خواص رنگ دیسپرس
- رنگزا دیسپرس یک رنگ غیر یونی است بنابراین گروه یونی ندارد.
- آنها در آب نامحلول هستند و یا حلالیت در آب بسیار پایینی دارند.
- رنگزا دیسپرس مواد رنگی آلی هستن که برای رنگرزی الیاف آبگریز مناسب هستند.
- رنگهای دیسپرس برای رنگرزی الیاف استات سلولز و پلی استر مناسب است و گاهی برای رنگرزی الیاف نایلون و الیاف اکریلیک استفاده می‌شود.
- برای رنگرزی با رنگهای دیسپرس به مواد تعاونی نساجی مانند کریر Carrier و دیسپرس کننده dispersing agents نیاز دارد.
- رنگهای دیسپرس پایداری نوری ( ثبات نوری light fastness ) مناسب تا خوب با امتیاز حدود 4-5 دارند.
- ثبات شستشویی ( wash fastness ) این رنگها متوسط تا خوب با امتیاز حدود 3-4 است.
- از بین تمام مواد رنگزا، رنگهای دیسپرس کوچکترین اندازه مولکولی را دارند.
- به طور کلی رنگ های دیسپرس مشتقاتی از گروه های آزو (azo) ، آنتروکینون( anthroquinone) ، نیترو ( nitro ) و کینین ( quinine) هستند.
- در طول رنگرزی هیچ گونه تغییر شیمیایی روی این رنگزا اتفاق نمی‌افتند .
- در حضور اکسید نیتروژن، پارچه و منسوج رنگ‌شده با رنگهای خاص دیسپرس آبی و بنفش با ساختار آنتراکینون محو می‌شوند. به این حالت محو شدن gas fading of disperse dyes می گویند که از عیب این رنگ می باشد.
طبقه بندی رنگ های دیسپرس
A. با توجه به ساختار شیمیایی:
با توجه به ساختار شیمیایی انواع رنگهای پراکنده زیر وجود دارد:
رنگهای نیترو Nitro Dyes
رنگ آمینو کتون Amino Ketone dyes
رنگهای آنتراکینونوئید Anthraquinonoid dyes
رنگهای مونو آزو Mono azo dyes
رنگهای دی آزو Di- azo dyes
B. با توجه به ویژگی Fastness:
با توجه به خاصیت پایداری، 4 نوع رنگ دیسپرس زیر وجود دارد:
گروه A: این رنگ ها دارای خواص رنگرزی عالی و خاصیت پایداری خوبی هستند.
گروه B: این رنگها برای رنگرزی در دمای بالا پایداری و ثبات عالی دارند و برای رنگرزی با کریر ثبات متوسط دارند.
گروه C: این رنگها برای رنگرزی حامل و دمای بالا با خاصیت پایداری بالاتر نسبت به رنگهای گروه B متوسط هستند.
گروه D: این رنگها در برابر حرارت پایداری بسیار خوبی دارند اما برای خواص رنگرزی به روش حامل.
تقسیم بندی رنگهای دیسپرس برای مصرف و نوع کالا
- گروه A: مناسب الیاف پلی‌استر نمی‌باشد و برای الیاف استات مناسب است.
- گروه B: ثبات حرارت کم و برای رنگرزی با کریر بسیار مناسب است و برای HT هم مناسب است. (190 درجه سانتی گراد).
- گروه C: ثبات حرارت خیلی خوبی دارد و برای رنگرزی کریر رنگ روشن مناسب است. برای HT بسیار مناسب است دما 215 تا 00 درجه مناسب است.
- گروه D: برای کریر مناسب نیست و برای HT پیشنهاد می‌شود. دما 220-215 درجه سانتی گراد.
رنگرزی با رنگهای دیسپرس برای کالای پلی‌استر
بستگی به نوع رنگ دیسپرس سه روش به شرح زیر وجود دارد.
- رنگرزی با کریر در حرارت جوش
- رنگرزی در 130 درجه یا HT
- رنگرزی به روش ترموزل
رنگ دیسپرس چیست و چه ویژگی هایی دارد؟
رنگ دیسپرس، یک نوع رنگ نساجی می باشد که از نوع شیمیایی آنتراکینونی، آزو و نیترو است و تعداد محدودی از رنگ های دیسپرس شامل گروه های آمینو می باشند. اما شامل گروه های قابل حل مانند اسید سولفونیک نمی باشد و در محیط های آبی با مواد دیسپرس کننده به کار می رود. لازم به ذکر است که موارد قابل استفاده از رنگ دیسپرس می توان به یک لیف و یا چند لیف هیدروفوب استات سلولز ، پلی استر، نایلئن، الیاف آکریلیک، الیاف پلی آمیدی و پشم اشاره کرد. این رنگ برای پارچه پلی استر می تواند شید رنگی مناسبی را ایجاد کند و در واقع به عنوان بهترین نوع رنگ جهت رنگ کردن این پارچه استفاده شود.
ویژگی های رنگزا دیسپرس
رنگزاهای دیسپرس معمولا در آب نامحلول هستند و در یک دیسپرسیون استفاده می شوند. وزن مولکولی رنگ دیسپرس تقریبا 300 تا 800 است و همچنین نقطه ذوب و تصعید رنگزاهای دیسپرس بالای 150 درجه می باشد. اندازه ذرات رنگزاهای دیسپرس معمولا 0.5 تا 2 میکرون است. کارخانجات سازنده رنگزاهای دیسپرس را با استفاده از دیسپرس کننده ها و سایر مواد دیگر به صورت پودر در می آیند. اگرچه این رنگزاها دارای گروه آلیفاتیکی مثل OH-NH2 می باشند اما دارای So3 منفی نیستند و در شرایط رنگ کردن جهت استفاده از رنگزا دیسپرس کمتر از 0.1 میلی گرم در یک لیتر حل می شوند.
چه موادی برای استفاده از رنگ دیسپرس در سیستم رنگرزی نیاز است؟
از جمله مواد تعاونی که در هنگام استفاده از این رنگزا استفاده می شود، اسید استیک می باشد که با توجه به کالرایندکس های مختلف رنگ دیسپرس متفاوت است. در هنگام استفاده از این رنگ در سیستم رنگرزی توجه به تغییر دامنه PH از جمله نکات مهمی می باشد که بایستی به آن توجه کرد. مثلا وقتی که دامنهPH رنگزای دیسپرس بین 4 الی 9 باشد می توان از اسید صرف نظر نمود و یا اگر PH آبی مورد استفاده 7 باشد یعنی طبق تجربه کسب شده عدم استفاده از اسید هیچ مشکلی را به وجود نمی آورد.
از دیگر ماده مورد نیاز جهت استفاده از رنگزای دیسپرس در سیستم رنگرزی می توان به دیسپرس کننده اشاره کرد که هر چه مقدار بیشتر آن را با پودر رنگ خشک ترکیب کنیم و همچنین آب نسبتا داغی به آن اضافه نماییم به اصطلاح رنگ زودتر باز می شود و پس از آن بهتر است که قبل از استفاده از رنگ دیسپرس به آن 20 دقیقه فرصت دهیم تا در همان ظرف محلول رنگزا به صورت دیسپرس در آید.
ماده مورد نیاز دیگر برای استفاده از رنگزای دیسپرس در سیستم رنگرزی، یکنواخت کننده می باشد و حتی استفاده از یکنواخت کننده نسبت به دیسپرس کننده اولویت دارد .
دمای مورد نیاز جهت استفاده از رنگزا دیسپرس
نکته مهم در خصوص استفاده از رنگ دیسپرس، شیب دمایی رنگرزی می باشد که معمولا از دمای 40 درجه سانتی گراد شروع می شود و بهترین شیب برای جذب بهتر شیب تا دمای 85 درجه سانتی گراد است. از آنجا که این نقطه دمای آغاز جذب رنگ دیسپرس می باشد، کالا به مدت 15 دقیقه در دمای 80 درجه سانتی گراد باقی می ماند و سپس به 130 درجه سانتی گراد افزایش دما انجام می شود . ( روش HT )
رنگ دیسپرس بصورت کریدی در دمای جوش ( کالرایندکس های خاص ) با استفاده از کرید نیز قابلیت رنگرزی دارد .
از دیگر روش های رنگرزی رنگ دیسپرس می توان به رنگرزی ترموزولی نیز اشاره نمود.
مقاله مرتبط: رنگرزی پلی استر با دیسپرس
