چرم در دنیا به دو شیوه کلی تولید میشود؛ یا با استفاده از مواد کرومی، یا با استفاده از مواد گیاهی (وجیتال).
در روش نخست (کرومی)، فضاهای بین‌سلولی سطح پوست خام با استفاده از مواد شیمیایی کرومی رنگ‌دهی میشود. شیوه استفاده از مواد کرومی از شیوه‌های سنتی تولید چرم است و تا سال‌های اخیر، عمده چرم تولیدی جهان با همین روش تولید می‌شد. اما امروزه در اروپا و آمریکا نه تنها استفاده از این روش ممنوع شده است، بلکه محصولات چرمی‌ای که با چرم‌های کرومی تولیدشده‌اند، اجازه حضور در بازار این کشورها را پیدا نمیکنند و عمدتا برای مصرف در کشورهای جهان سوم تولید می‌شوند.
کروم یک فلز سنگین است که هم به محیط‌زیست و هم به سلامت انسان آسیب می‌رساند؛ این آسیب‌رسانی سبب شده است طی سال‌های اخیر، دولت‌های کشورهای پیشرفته تولیدکنندگان چرم و محصولات چرمی را به استفاده از مواد گیاهی برای تولید چرم و محصولات چرمی تشویق کنند. این در حالی است که در ایران، در خصوص آسیب‌رسانی و مضرات چرم‌های کرومی اطلاع‌رسانی صحیحی انجام نشده و قانونی نیز برای محدود کردن استفاده از این نوع چرم وجود ندارد.
چرم گیاهی یا چرم وگان چیست؟
اصطلاح چرم وگان یا همان چرم گیاهی؛ به تمام پوست های اطلاق میشود که منشا حیوانی ندارند. از این تعریف میتوان فهمید که این اصطلاح، هم برای چرم های با منشاء مصنوعی و هم برای چرم هایی با منشاء گیاهی به کار می‌رود.
از آنجایی که هر دو نوع چرم گفته شده، از ذبح حیوانات به دست نمی آیند، بنابراین هر دو نوع از چرم غیر حیوانی یا گیاهی، از نظر همه کسانی که به رفاه حیوانات اهمیت می‌دهند، معتبر و قابل استفاده است.
چرم گیاهی آناناس، از رایج ترین انواع چرم وگان یا همان چرم غیر حیوانی
تصور کنید، اگر از برگ های میوه مورد علاقه شما، برای ساختن موادی مانند چرم، برای تولید بسیاری از لوازم جانبی از جمله لباس و کیف و کفش استفاده می‌شد، زندگی چگونه خواهد بود!.
پس از زندگی در فیلیپین در دهه 1990، مردم محلی یاد گرفتند که چگونه از الیاف برگ های آناناس، لباس درست کنند. آنها توانستند با استفاده از الیاف آناناس، مواد غیر بافته‌ای شبیه چرم ساختند که به چرم گیاهی آناناس معروف شد.
در تولید چرم وگان آناناس؛ الیاف بلند برگ ها پس از برداشت آناناس با استفاده از دستگاه های نیمه اتوماتیک، استخراج می‌شوند. سپس این الیاف به طور طبیعی در آفتاب، شسته و خشک می‌گردند.
پس از خشک شدن الیاف، فرآیند تصفیه را طی می‌کنند. ماده به دست آمده با پلی لاکتیک اسید، مبتنی بر ذرت مخلوط شده و طی یک فرآیند مکانیکی قرار می‌گیرد و اینگونه چرم گیاهی آناناس؛ ساخته میشود. منشأ طبیعی این ماده، آن را نسبت به چرم سنتی پایدارتر و سازگارتر با محیط زیست میکند.
چرم وگان ساخته شده از کاکتوس
کاکتوس؛ یک گیاه بسیار گسترده در آفریقا است و در نواحی جنوبی کره زمین، گیاهی است که ارزش گذاری مجدد زیادی را تجربه میکند. مهمترین ویژگی کاکتوس ها؛ این است در آب و هوای خشک و مناطق بیابانی، می‌توانند ریشه داشته باشند.
بنابراین، به دست آوردن چرم کاکتوس ها، برخلاف آنچه در دامداری اتفاق می‌افتد، به مقدار زیادی آب نیاز ندارد.
چرم گیاهی کاکتوس؛ با مقاومت بالا در برابر سایش، مالش، پارگی، کشش و ماندگاری بالا به دست می‌آید.
این نوع از چرم وگان و غیر حیوانی ارگانیک و پایدار؛ می‌تواند جایگزین استفاده از پوست حیوانات و سایر مواد مصنوعی شود که به حیوانات و محیط زیست احترام نمی گذارند.
چرم‌هایی که به اگرچه پوست حیوانات بسیار بادوام هستند، اما نفوذ پذیر بوده و اگر پس از خیس شدن سریع خشک نشوند، حتی می‌توانند پوسیده و یا ترک بخورند. از طرف دیگر چرم ساخته شده از کاکتوس؛ رطوبت و مایعات را به خوبی مدیریت میکند و کاملاً قابل تنفس می‌باشد.
چرم گیاهی انگور
به لطف کارآفرینان ایتالیایی؛ تفاله انگور که به عنوان محصولات جانبی کشاورزی دور ریخته می‌شد، به موادی شبیه چرم تبدیل می‌شوند. چرم وگان انگور؛ از ضایعات انگور ساخته میشود. تفاله انگور خشک شده با روغن نباتی و پلی اورتان مبتنی بر آب، ترکیب میشود تا یک ماده کامپوزیتی سازگار با محیط زیست ایجاد شود که نتیجه آن؛ ساخت چرم گیاهی انگور است.
چرم گیاهی قارچ، از انواع چرم های وگان جایگزین برای چرم حیوانی
قارچ؛ یک فیبر طبیعی است که می‌تواند به عنوان جایگزینی برای پلاستیک استفاده شود. بسیاری از کارشناسان و دانشمندان محیط زیست، قارچ را مرز بعدی در فناوری می‌دانند. میسلیوم ریشه است و قارچ ها گل هایی هستند که روی سطح آن شکوفا می‌شوند.
میسلیوم؛ مانند چرم چند سلولی است که از پوست حیوانات به دست می آید. قارچ از قطعات میکروسکوپی یا رشته هایی تشکیل شده است که میتوان آنها را کنترل کرد، تا ماده ای شبیه چرم تولید کند. طراحان می‌توانند ضخامت، استحکام، بافت، انعطاف‌پذیری و سایر ویژگی ها را برای ایجاد یک ماده جدید که برای یک کاربرد خاص مناسب است، تنظیم کنند و چرم طبیعی قارچ را تولید کنند.
خواص و فواید چرم گیاهی چیست؟
در زیر خواص و فواید چرم گیاهی یا وگان را مشاهده میکنید:
استفاده از چرم وگان؛ رویکرد سنتی و سازگار با مد سبز است.
چرم های گیاهی، حس طبیعی و بوی زمینی دارند و آسیبی به کره زمین وارد نمیکنند.
احساس ارگانیک و زنده تر بودن
مواد اولیه انواع چرم وگان، به راحتی در دسترس هستند.
در صورت تولید انبوه؛ قیمت های مقرون به صرفه خواهند داشت.
جایگزین بسیار ایده آلی برای چرم حیوانی هستند.
مشکلات چرم وگان چیست؟
دانش فنی کمی در این زمینه وجود دارد.
چرم های گیاهی ضخیم هستند و سخت پوشیده می شوند.
همه مواد گیاهی، زیست تخریب پذیر هستند.
چرم های وگان با استفاده و افزایش سن، پتینه ایجاد می کنند.
با توجه به جدید بودن این مسئله، قیمت های به نسبت بالایی دارند.
آیا چرم گیاهی یا همان چرم وگان، پایدار است؟
ساخت چرم از الیاف گیاهی؛ برای محیط زیست مفید است. از یک طرف با استفاده از چرم وگان، از دامپروری اجتناب میشود که به مقادیر زیادی آب نیاز دارد و در صورت فشرده شدن، انتشار CO2 در محیط را افزایش می دهد.
از سوی دیگر با استفاده از چرم غیر حیوانی، مواد زائد دوباره مورد استفاده قرار می گیرند. گاهی اوقات ما در مورد چرم گیاهی یا چرم مصنوعی می‌شنویم که اساساً به معنای ماده ای است که از محصولات گیاهی به دست می آید و عملاً هیچ ردپایی زیست محیطی ندارد.
بنابراین، چرم گیاهی را میتوان هم از بقایای فرآوری و هم از طریق گیاهان (مانند کاکتوس ها) که به ویژه برای این منظور کشت می‌شوند، تولید کرد، اما همیشه پایداری محیط‌زیست در نظر گرفته میشود.
میزان دوام چرم های گیاهی چه میزان است؟
یک تکه چرم دباغی گیاهی؛ واقعاً محصولی بی نظیر است. در نهایت، به دلیل ماهیت صنایع دستی، فرآیند دباغی سبزیجات برخی از محکم ترین و بادوام ترین چرم های موجود را تولید میکند.
چرم دباغی شده کروم، نسبتاً مقاوم در برابر آب می‌باشد و برای محصولاتی که در معرض گرما یا رطوبت باشند بهترین گزینه است، در حالی که چرم گیاهی ضخیم تر است و برای مصارف روزانه بادوام تر خواهد بود. با مراقبت مناسب، چرم دباغی شده گیاهی می‌تواند، برای چندین دهه دوام بیاورد.
نکات مهم برای نگهداری چرم گیاهی
چرم گیاهی یا وگان را دور از گرما نگه دارید و هرگز آن را با سشوار خشک نکنید. برای تمیز کردن آنها، از برس هایی با موهای مصنوعی استفاده نکنید، بلکه باید از موهای طبیعی استفاده کنید. در صورت استفاده مکرر از روغن یا نرم کننده که مخصوص چرم گیاهی ساخته شده است، هر هفته از آن بهره بگیرید.
برای تمیز کردن لکه های چرم گیاهی؛ معمولاً باید هر شش تا 12 ماه یک بار از آن استفاده کنید. با این حال، اگر چرم به طور مکرر در خارج از منزل استفاده میشود، حداقل هر سه تا چهار ماه یک بار باید از یک روش حالت دهنده برای از بین بردن لکه ها استفاده شود.
شیوه گیاهی تولید می‌شوند در مقایسه با چرم‌های کرومی مزیت‌هایی دارند که در ادامه به آنها اشاره میشود:
زیبایی بیشتر
سطح چرم‌هایی که به شیوه گیاهی تولید و رنگ می‌شوند، حالت طبیعی خود را حفظ میکند. رگه‌ها، خطوط و بافت پوست در چرم‌های گیاهی، شکل اصلی خود را از دست نمی‌دهد؛ در حالی که در روش کرومی، سطح منافذ چرم حالت طبیعی خود را از دست داده و با لایه‌ای از رنگ پوشیده میشود.
همچنین در چرم‌های گیاهی، دورنگی بودن طبیعی است، اما چرم‌های کرومی دورنگ، با استفاده از پیگمنت رنگ می‌شوند و حالتی مصنوعی و کارخانه‌ای به خود می‌گیرند.
دوستدار سلامت
در فرآیند تولید چرم‌های گیاهی از فلزهای سنگین و مواد شیمیایی سمی استفاده نمی‌شود و به همین دلیل این نوع چرم هیچ آسیبی به پوست و بدن انسان وارد نمی‌کند. جالب است بدانید در بسیاری از کشورهای دنیا، استفاده از چرم‌های کرومی در پوشاک کودکان ممنوع است؛ چراکه حساسیت پوست کودکان در مقابل عوارض کروم بیشتر از بزرگسالان است.
استفاده از چرم‌های گیاهی در آستر کفش، از آن‌جا که این نوع از چرم، دم و بازدم زیادی دارد و منافذ آن توسط مواد شیمیایی پر نشده است، سبب جذب عرق پا و جلوگیری از رشد قارچ و ایجاد بیماری و بوی بد در پا میشود.
تولیدکنندگان معتبر کفش به این دلیل که چرم‌های کرومی پا را خفه میکند و امکان تنفس را از پا می‌گیرد، از این نوع چرم در تولید کفش استفاده نمیکنند.
بوی بهتر
چون در فرآیند تولید چرم گیاهی از ماده طبیعی تانن استفاده میشود، این نوع چرم بوی متفاوت و مطبوعی دارد؛ حال آن‌که چرم‌های کرومی، معمولا خوشبو نیستند و گاه با بویی آزاردهنده همراهند.
مقاومت بیشتر
چرم‌هایی که با استفاده از کروم رنگ و تهیه می‌شوند، پس از مدتی حالت کشیدگی پیدا می‌کنند، اما چرم‌های گیاهی ساختار خود را در فرآیند تولید حفظ می‌کنند، کش نمی‌آیند و بعد از استفاده تغییر حالت نمی‌دهند.
شگل‌گیری ساده‌تر
چرم گیاهی در مقایسه با چرم کرومی، انعطاف بیشتری دارد و برای تولیدکنندگان محصولات چرمی و تولیدکنندگان مبلمان، استفاده از این نوع چرم راحت‌تر است. تولیدکنندگانی که با خلاقیت سعی می‌کنند از چرم برای روکش کردن محصولات خاص استفاده کنند، چرم گیاهی را به دلیل انعطاف‌پذیری و ماندگاری بالایی که دارد، ترجیح می‌دهند.
کیفیت بهتر
از آن‌جا که در چرم‌های گیاهی، منافذ پوست باز هستند و با لایه رنگ، پوشانده نشده‌اند، استفاده از پوست‌های آسیب‌دیده، لکه یا زدگی‌دار در تولید این نوع از چرم‌ها امکان‌پذیر نیست و بالطبع، کیفیت آنها در حد بالایی است.
البته چرم‌های گیاهی دو ویژگی دیگر هم دارند که استفاده از آنها را خاص‌تر میکند؛ اول این‌که این چرم‌ها به دلیل مزیت‌ها و ویژگی‌هایی که دارند، از چرم‌های کرومی گران‌قیمت‌تر هستند.
دیگری هم این‌که مانند هر محصول نفیس دیگری، به مراقبت و نگهداری ویژه‌ای نیاز دارند. استفاده از واکس‌های معمولی و غیراستاندارد به سطح این چرم‌ها آسیب می‌رساند و برای نگهداری از آنها باید از واکس‌های مخصوص چرم‌های گیاهی استفاده شود.
اولین چرم مصنوعی که محبوبیت جهانی یافت نایوگاید بود، در سال ۱۹۲۰این چرم مصنوعی را کمپانی لاستیک‌سازی امریکایی تولید کرد.
منشاء چرم گیاهی به اواخر قرن نوزدهم در آلمان برمی‌گردد. با شعله ور شدن آتش هر دو جنگ جهانی، چرم حیوانی نیز از جمله کالاهایی بود که جیره‌بندی شد. در نتیجه کارخانه‌های چرم‌سازی آلمان به دنبال جایگزینی، برای چرم حیوانی رفتند.
این کارخانجات در نهایت به نوعی چرم به نام پرستاف[3] دست یافتند که در حقیقت از پالپِ کاغذ ِتغییر داده شده و لایه لایه تولید شده بود. این مادّه قابلیت استفاده به عنوان جایگزینِ چرم را در هر محصولی که برای تولیدش از چرم حیوانی استفاده می‌شد داشت؛ برای مثال می‌شد برای تولید کیف، کمربند، جعبه و دیگر وسایل از آن استفاده کرد.
با این حال پرستاف دوام چندانی نداشت و در نهایت محبوبیت خود را بین مردم از دست داد. اولین چرم مصنوعی که محبوبیت جهانی یافت نایوگاید[4] بود، در سال ۱۹۲۰این چرم مصنوعی را کمپانی لاستیک‌سازی امریکایی تولید کرد. مصرف کنندگانش این چرم مصنوعی را، بخاطر دوام و ظاهری که شبیه به چرم طبیعی داشت، دوست داشتند.
امّا از چه زمانی واژه‌ی چرم مصنوعی تبدیل به چرم وگان یا گیاهی شد؟
واژه ی چرم گیاهی در جهان مد در حدود سال ۲۰۱۰ پدیدار گشت. در این زمان طرّاحان معروفی چون استلا مک کارتنی[5] بدون استفاده از چرم طبیعی شروع به تولید لباس و لوازمات جانبی با کیفیت ِبالا کردند. دلیل این طراحان برای کارشان این بود که آنها نوعی سبک زندگی گیاهی و اخلاقی برای خود برگزیده بودند و در همین راستا چرم مصنوعی نیز به طور طبیعی با عنوان چرم غیر حیوانی یا وگان معروف شد.
امروزه چرم گیاهی از مواد اوّلیه‌ی بسیار مختلفی تولید میشود و نام‌های مختلفی نیز دارد که از جمله آنها میتوان به: “leatherette”, “faux leather”, “vegan leather”, “PU leather” and “pleather”، ” Mushroom leather” و ” Leaf leather” اشاره کرد.
به طور کلّی و در بین مردم این تعریف از چرم گیاهی کاملاً پذیرفته شده است: “هر چرمی که در تولید آن از هیچ‌گونه ماده‌ی حیوانی استفاده نشده باشد و در عین حال کیفیت و ظاهر چرم طبیعی را داشته باشد چرم گیاهی یا وگان نامیده میشود“.
در اصل چرم گیاهی فقط به یک دلیل گسترش یافت: هزینه. استفاده از الیاف و پلاستیک برای تولید چرم برای کارخانه داران و خریداران بسیار ارزانتر تمام می شد.
چرم گیاهی چگونه ساخته میشود؟
فرایند تولیدِ کلّی چرم گیاهی شامل موارد زیر است:
۱-انتخاب ماده‌ی پایه: ماده‌ی پایه به طور معمول، الیاف کتان یا پلی استر است.
۲-انتخاب نوع پلاستیکی که به عنوان اتّصال دهنده قرار است استفاده شود و معمولا ً از پلی وینیل کلراید (PVC) یا پلی اورتان (PU) استفاده میشود.
۳-اتّصال ماده‌ی پایه به پلاستیک: در این مرحله پلاستیک، ذوب شده و در تاروپود الیاف نفوذ میکند.
۴-برش چرم به‌دست آمده و استفاده از آن برای تولید وسایل و لباس‌های مورد نظر مصرف کنندگان.
در گزارش صنعت جهانی مد ۲۰۱۷ آمده چرم حیوانی نسبت به دیگر مواد حتی چرم‌های گیاهی ضرر بیشتری برای محیط زیست دارد.
و امّا در رابطه با چرم‌های گیاهی، در اصل بهتر است که آنها را به سه دسته‌ی اصلی تقسیم‌بندی کرد: از بدترین گزینه‌های موجود تا بهترین انواع چرم‌هایی که پایدار و سازگار با محیط زیست هستند.
۱-چرم پلی وینیل کلراید (PVC): بهتر است از این نوع چرم صرفنظر کرد. در فرایند تولید چرم PVC ، مواد شیمیایی مضرّی چون فتالات[6] و دیگر مواد شیمیایی مختل کننده‌ی غدد درون ریز بدن تولید میشود؛ این ترکیبات زیان‌آور حتی تا زمان فروش محصول به صورت گاز از چرم PVC خارج شده و فرد را تحت تأثیر قرار می‌دهد. از طرف دیگر PVC 100% قابل بازیافت یا زیست تخریب پذیر نیست. در طول زمان، چرم PVC به میلیون‌ها ذرّه ی کوچک به نام میکروپلاستیک[7] تبدیل میشود که این ذرّات در ادامه وارد زنجیره‌ی غذایی انسان و حیوانات می‌شوند.
۲-چرم پلی اورتان (PU): این نوع چرم بهتر از چرم PVC است اما گزینه‌ای عالی هم نیست. به طور کلّی فرایند تولید چرم پلی اورتان[8] نیاز کمتری به مواد شیمیایی دارد. با این حال این چرم همانند چرم PVC قابل بازیافت یا زیست تخریب نیست. برخی از کمپانی‌ها، به تازگی از چرم alter nappa استفاده می‌کنند، این چرم در واقع بر پایه‌ی چرم پلی اورتان تولید شده و برای پوشش‌دهی آن از 50% روغن گیاهی استفاده میشود.
۳-چرم گیاهی حاصل از گیاهان: این چرم بهترین گزینه برای یک خریدار آگاه است! این دسته از چرم‌ها از گیاهانی چون آناناس، چوب پنبه و برگ درخت تولید می‌شوند. پایه‌ی اصلی این چرم، طبیعی بوده و بنابراین 100% زیست‌تخریب پذیرند. در این نوع چرم‌های گیاهی از پوشش‌های مختلفی استفاده میشود اما دو پوشش اصلی مورد استفاده BOPP و پلی لاکتیک اسید[9] است. این دو نوع پوشش اگرچه که بهترین انتخاب نیستند اما ضرر آنها برای انسان و محیط زیست بسیار بسیار کمتر است. این پوشش‌ها، از خود مواد شیمیایی آزاد نکرده و برخی از آنها حتی زیست تخریب پذیر هم هستند.