رنگ های بازیک
مواد رنگزای بازیک سابقه تاریخی بسیار جالبی دارند . بعضی اوقات رنگ های کاتیونی نامیده میشوند. زیرا ماوین (اولین ماده رنگزای مصنوعی)که توسط ویلیام پرکین سنتز شود،در این طبقه قرار دارد. همچنین مجنتا(magenta)و مالاکیت سبز malachite green که هر دو جز مواد رنگزای بازیک هستند،از قدیمی ترین مواد رنگزای مصنوعی هستند. این مواد رنگزا با گروه اسیدی لیف واکنش میدهد.
رنگهای بازیک برای الیاف اکریلیک استفاده میشود،به ندرت برای بعضی از انواع پلی استر ،بعضی نایلون ها،گاهی هم برای الیاف پروتئینی ،ولی روی اکریلیک ثبات خیلی خوبی دارد. این مواد رنگزا محدوده وسیعی از رنگ های روشن را به ما میدهند.
از ویژگی های برجسته مواد رنگزای بازیک درخشندگی و شدت رنگهای حاصل از آنها است در بعضی از شیدها وضوح و روشنی رنگها آنقدر زیاد است که از این لحاظ ،دیگر طبقات مواد رنگزا با آنها قابل قیاس نیستند. مواد رنگزای بازیک ثبات نسبتا ضعیفی در برابر نور دارند و ثبات شستشویی آنها بر روی الیاف پشم و پنبه معمولا از خیلی ضعیف تا متوسط متغیر است،اما ثبات آنها روی الیاف اکریلیک همان طور که گفتیم خوب است. مواد رنگزای بازیک در آب محلول هستند،اما در هنگام کاربرد از آن باید دقت کردکه آب مورد استفاده حاوی قلیا و یا آب سخت نباشند،زیرا این دو سبب رسوب ماده رنگزا میشوند. بنابراین به هنگام استفاده از این مواد رنگزا ابتدا آب مصرفی باید به وسیله اسید استیک خنثی شود.
لازم به ذکر است که بعضی از مواد رنگزای بازیک مثل اورامین auramine در آب جوش تجزیه میشوند،بنابراین به هنگام استفاده از این ماده رنگزا نباید درجه حرارت به بالای ۷۵ درجه سانتیگراد برسد . همچنین نباید مواد رنگزای بازیک را همراه با مواد رنگزای اسیدی به کار برد زیرا رسوب میکنند. از ویژگی های مواد رنگزای بازیک ترکیب آن با اسید تانیک است که یک محصول غیر قابل حل در آب به دست می آید.
برای افزایش ثبات شستشویی مواد رنگزای بازیک بر روی کالا میتواند از عملیات بعدی after treatment استفاده کرد.
*مواد رنگزای بازیک ثبات نسبتا پایینی بر روی ابریشم دارند و در مقابل ،درخشندگی فوق العاده دارند.
برای بالابردن ثبات آن احتیاج به عملیات بعدی است که با محلولی از اسید تانیک عمل میشود.
رنگرزی اکریلیک با مواد رنگزای بازیک
الیاف آکریلیک الیافی هستند مقاوم در برابر محیط های اسیدی ولی در برابر محیط های قلیایی مقاومت چندانی ندارند ، مخصوصاً دردرجه حرارت بالا . الیاف آکریلیک در برابر اکسیدکننده ها مقاوم هستند، به همین جهت برای بهتر سفید کردنشان میتوان از حمام کلریت سدیم استفاده نمود. الیاف آکریلیک مقاومتشان در برابر حرارت خوب است
بهترین و مناسب ترین طبقه از مواد رنگزا که برای رنگرزی اکریلیک به کاربرده می شوند، مواد رنگزای بازیک یا کاتیونیک می باشند.گرچه این طبقه از مواد رنگزا بر روی الیاف پنبه و پشم ثبات نوری و شستشویی بسیار پایینی دارند اما خواص ثباتی آنها بر روی الیاف اکریلیک خوب است.
رنگرزی اکریلیک با مواد رنگزای بازیک طی سه مرحله انجام می شود.
۱- ماده رنگزا جذب سطح الیاف می شود
۲-ماده رنگزا از سطح الیاف به داخل آن نفوذ می کند
۳- ماده رنگزا در داخل الیاف تثبیت می شود.
رنگرزی الیاف اکریلیک با مواد رنگزای بازیک مشکلاتی را به همراه داشته و معمولاً حصول رنگرزی یکنواخت دشوار می باشد. برای برطرف کردن مشکل فوق معمولاً از مواد کمکی که به آنها کند کننده یا ریتاردر می گویند استفاده می شود. ریتاردر ها موادی هستند که باعث یکنواخت شدن رنگرزی می شوند.
این ماده به عنوان یک کند کننده پایدار و یکنواخت کننده در صنایع نساجی (با توجه به نوع رنگ و لیف) مورد استفاده قرار می گیرد.
ریتاردر ها را بر اساس ساختار شیمیایی شان می توان به دو دسته تقسیم کرد که عبارتند از:
۱- ریتاردرهای آنیونی
۲- ریتاردر های کاتیونی
به کاربردن ریتاردر به مقدار بیش از حد مورد نیاز علاوه بر آنکه نسبت جذب ریتار در را کاهش می دهد نسبت جذب ماده ی رنگزای مصرفی را نیز به میزان قابل ملاحظه ای کاهش خواهد بود به همین دلیل است که در مورد رنگرزی الیاف اکریلو نیتریل کلیه موادی که جهت تأمین منظورهای مختلف به خصوص مواد کمکی که به عنوان کندکننده مصرف می شوند می بایستی تحت شرایط حساب شده به حمام رنگرزی اضافه شوند.
مواد رنگرزی بازیک (Basic dyes):
یک ماده رنگرزی بازیک بر طبق تعریف انجمن رنگرزان و نقاشان (SDC) یک ماده رنگرزی کاتیونیک است که به طور ذاتی نسبت به انواع اسیدی الیاف آکریلیک پنبه دندانه داده شده با تانن (Tannin-mordanted) تمایل به جذب دارد . مواد رنگرزی بازیک در محلول آبی یونیزه شده و کاتیون رنگی میدهند. از قدیمی ترین مواد رنگرزی مصنوعی بازیک مأوین پرکین است که در این گروه قرار دارد . از خواص برجسته آنها درخشندگی زیاد می باشد ، اما ثبات نوری ضعیفی دارند و به خاطر همین مسئله این دسته از مواد رنگرزی تا قبل از پیدایش الیاف آکریلیک کاربرد چندانی نداشته اند . ولی ثبات نوری خوب و قابلیت جذب خوب آنها نسبت به الیاف آکریلیک که باعث رنگرزی های عمیق با ثبات شستشویی خوب گردید ، موجب شد تا دوباره این دسته از مواد رنگرزی مورد توجه قرار گیرند
نکته ٢۵۶۵ – مأوین اولین ماده ی رنگزای مصنوعی است که توسط ویلیام پرکین سنتز شده و در طبقه ی مواد رنگزای بازیک قرار دارد.
نکته ٢۵٩١ – از ویژگی های مواد رنگزای بازیک درخشندگی و شدت وضوح و روشنی رنگ های حاصل از آن ها زیاد است .
نکته ٢۵٩٢ – مواد رنگزای بازیک از ثبات نوری نسبتا ضعیفی برخوردار هستند.
نکته ٢۵٩٣ – ثبات شستشویی مواد رنگزای بازیک روی الیاف پشم و پنبه معمولا از خیلی ضعیف تا متوسط متغیر است .
نکته ٢۵٩۴ – ثبات شستشویی مواد رنگزای بازیک بر روی الیاف اکریلیک خوب است .
نکته ٢۵٩۵ – مواد رنگزای بازیک در آب محلول هستند .
نکته ٢۵٩١ – از ویژگی های مواد رنگزای بازیک درخشندگی و شدت وضوح و روشنی رنگ های حاصل از آن ها زیاد است .
نکته ٢۵٩٢ – مواد رنگزای بازیک از ثبات نوری نسبتا ضعیفی برخوردار هستند.
نکته ٢۵٩٣ – ثبات شستشویی مواد رنگزای بازیک روی الیاف پشم و پنبه معمولا از خیلی ضعیف تا متوسط متغیر است .
نکته ٢۵٩۴ – ثبات شستشویی مواد رنگزای بازیک بر روی الیاف اکریلیک خوب است .
نکته ٢۵٩۵ – مواد رنگزای بازیک در آب محلول هستند .
نکته ٢۶٣١ – در هنگام کاربرد مواد رنگزای بازیک باید دقت کرد که آب مورد استفاده حاوی قلیا و یا آب سخت نباشد زیر این دو ، سبب رسوب ماده رنگزا می شوند .
نکته ٢۶٣٢ – در هنگام استفاده از مواد رنگزای بازیک ابتدا آب مصرفی باید به وسیله اسید استیک خنثی شود .
نکته ٢۶٣٣ – بعضی از مواد رنگزای بازیک مثل اورامین در آب جوش تجزیه می شوند .
نکته ٢۶٣۴ – در هنگام استفاده از مواد رنگزای بازیک از نوع اورامین باید توجه داشت که درجه حرارت رنگرزی از ٧۵ درجه سانتی گراد بالا
تر نرود.
نکته ٢۶٣۵ – مواد رنگزای بازیک را نمی توان همراه مواد رنگزای اسیدی برای رنگرزی پشم در یک حمام به کار برد.
نکته ٢۶۶۶ – یکی از ویژگی های مواد رنگزای بازیک ترکیب آن با اسید تانیک است که یک محصول غیر قابل حل در آب به دست می آید.
نکته ٢۶۶٧ – برای افزایش ثبات شستشویی مواد رنگزای بازیک بر روی کالا می توان از عملیات بعدی استفاده کرد.
نکته ٢۶۶٨ – نام تجارتی مواد رنگزای بازیک مناسب پشم از شرکت سازنده سیبا گایگی سوییس Victoria Blue R است .
نکته ٢۶۶٩ – نام تجارتی مواد رنگزای بازیک مناسب پشم از شرکت سازنده بی آ اس اف آلمان
Chrysoidine کریزوییدین است .
نکته ٢۶٧٠ – نام تجارتی مواد رنگزای بازیک مناسب پشم از شرکت آی سی آی انگلیس رودامین ۶ جی Rhodamine 6G
است.
نکته ٢٧٠١ – نام تجارتی مواد رنگزای بازیک مناسب پشم از شرکت آی سی آی انگلیس ، رودامین ۶ جی است.
نکته ٢٧٠٢ – نام تجارتی مواد رنگزای بازیک مناسب پشم از شرکت سازنده سو می تومو ژاپن ، رودامین جی است.
نکته ٢٧٠٣ – نام تجارتی مواد رنگزای بازیک مناسب پشم از شرکت سازنده ب آ اس اف آلمان ، اورامین است .
نکته ٢٧٠۴ – نحوه ی حل کردن مواد رنگزای بازیک عبارت است از ：
١- خمیر کردن پودر ماده رنگزا با مقدار کمی اسی استیک .
٢- اضافه کردن آب گرم ٩٠ درجه سانتی گراد به اندازه کافی همراه با همزدن .
نکته ٢٧٠۵ – در حل کردن مواد رنگزای بازیک برای تهیه محلول خوب ، گاهی اوقات توصیه می شود که از حلال های متیله شده به جای اسید استیک استفاده شود .
نکته ٢٧٧١ – برای حصول رنگرزی یکنواخت ماد رنگزای بازیک روی کالای پشمی ، استفاده از یک کدر کننده مانند اسید استیک در حمام رنگرزی لازم و ضروری است .
نکته ٢٧٧٢ – توصیه می شود که رنگرزی کالای پشمی با مواد رنگزای بازیک در دمای زیر جوش انجام گیرد .
نکته ٢٧٧٣ – رنگرزی کالای پشمی با مواد رنگزای بازیک در درجه حرارت جوش باعث کدر شدن رنگ ها و تجزیه شدن بعضی از مواد رنگزای بازیک می شود .
نکته ٢٧٧۴ – مراحل رنگرزی کالای پشمی با مواد رنگزای بازیک عبارت اند از ：
١- تهیه محلول ماده رنگزا
٢- اضافه کردن مقدار آب مورد نیاز به حمام .
٣- افزایش درجه حرارت حمام تا دما به ۴٠ درجه سانتی گراد برسد.
۴- اضافه کردن ١ تا ٣ درصد اسید استیک نسبت به وزن کالا به حمام
۵- افزودن محلول ماده رنگزا به حمام
۶- وارد کردن کالای از قبل شسته شده به حمام رنگرزی
٧- رنگرزی به مدت ١۵ دقیقه در دمای ۴٠ درجه سانتی گراد
٨- افزایش تدریجی درجه حرارت حمام در مدت ٣٠ دقیقه به ٨۵ درجه سانتی گراد
٩-ادامه ی عمل رنگرزی در دمای ٨۵ درجه به مدت ٣٠ دقیقه
نکته ٢٧٧۵ – اگر رمق کشی کالای پشمی با مواد رنگزای بازیک به خوبی انجام نشد باید در پایان رنگرزی به مقدار ١ درصد کربنات سدیم به حمام رنگرزی اضافه شود و رنگرزی به مدت ١۵ دقیقه در دمای ٨۵ درجه سانتی گراد ادامه یابد و سپس کالا آبکشی شده و خشک شود .