اسپرک از دیگر مواد رنگزای پرکاربرد در رنگرزی الیاف پشم است که علاوه بر فام رنگی زرد، برای تولید انواع فام رنگی نارنجی و سبز با سایر مواد رنگزا در رنگرزی خامه فرش دستباف مورد استفاده قرار می‌گیرد. این ماده رنگزا از گیاهی با نام انگلیسی ولد Weld و نام گیاه شناسی رزدا لوتئولا Reseda Luteila به دست می‌آید. این ماده رنگزا در راهنمای رنگی با عنوان رنگزای طبیعی زرد 2 و شماره 75590 و 75580 شناخته می‌شود.
اصلی‌ترین ماده رنگزای موجود در اسپرک لوتئولین Luteolin با فرومول بسته C15H10O6 و آپیجنین Apigenin با فرمول بسته C15H10O5 است. که مجموع وزن مولکولی مواد رنگزای موجود در اسپرک 448 گرم بر مول است. تصویر زیر ساختار شیمیایی دو ماده رنگزای لوتئولین و آپیجنین را نشان میدهد.
در جدول زیر (جدول شماره 1) ویژگی‌های منحصربه‌فرد هر یک از مواد رنگزا همانند وزن متوسط مولکولی ماده رنگزا، زمان ایجاد تعادل ماده رنگزا در رنگرزی نخ پشمی و ضریب نفوذ را نشان میدهد. نیاز به توضیح است که منظور از زمان تعادل مدت زمانی است که رنگرزی نخ پشمی با ماده رنگزا به طور پیوسته ادامه یابد تا سرانجام جذب ماده رنگزا بر روی الیاف متوقف شود و ادامه رنگرزی پس از مدت زمان معینی تاثیری بر جذب ماده رنگزا بر روی الیاف پشمی نداشته باشد. جدول 1 نشان میدهد سه ماده رنگزای روناس، جاشیر و اسپرک به سبب برخورداری از وزن مولکولی مشابه زمان تعادل یکسانی دارند. اما ماده رنگزای پوست گردو به سبب برخورداری از وزن مولکولی بالا در مقایسه با سه رنگزای پیشیم، برای ایجاد زمان تعادل به انجام رنگرزی طی مدت زمان بیشتری نیاز دارد.
همچنین در این جدول ضریب نفوذ مواد رنگزای مورد مطالعه بر روی نخ پشمی در رنگرزی با دمای 95 درجه سانتی‌گراد نشان داده شده است. منظور از ضریب نفوذ تخمین نسبی سرعت نفوذ ماده رنگزا از حمام رنگرزی به درون لیف است. این معیار بیانگر سرعت نفوذ مولکولی، ناشی از انتقال جرم از فازی به فاز دیگر است. بدین ترتیب ضریب نفوذ مواد رنگزای روناس، اسپرک و جاشیر به سبب نزدیگی وزن مولکولی مشابه یکدیگراست. درحالی که ضریب نفوذ پوست گردو بر روی الیاف پشم پایین‌تر از سه ماده رنگزای روناس، جاشیر و اسپرک است که به دلیل وزن مولکولی بالای این ماده رنگزاست.
استخراج مواد رنگزا
به منظور کاهش میزان خطای ناشی از تغییر میزان رنگزای موجود در مواد گیاهی نخست عملیات استخراج ماده رنگزا انحام شد. برای استخراج ماده رنگزای اسپرک از تحقیق سراتو و همکاران (2002) استفاده شد. بر مبنای این تحقیق از متانول خاصل به عنوان حلال ماده رنگزا استفاده شد. فرآیند استخراج در دمای 30درجه سانتی گراد به مدت 16 ساعت با نسبت 1:40 به کمک همزن مغناطیسی انجام گرفت. در پایا، عصاره بدست آمده با کاغذ صافی فیلتر شد سپس عصاره حاصل در دستگاه تبخیرساز چرخشی تحت خلا تغلیظ شد. سپس ماده رنگزای غلیظ شده در آون با دمای 60 درجه قرار گرفت. وزن پودر بدست آمده برابر 0.28 گرم به ازای هر گرم پودر گیاهی اسپرک بوده است.
نکته برای درک بهتر مفهوم رنگرزی با رنگزاهای طبیعی
دوست من شما تا اینجا با رنگزای اسپرک آشنا شدید، برای درک بهتر پروسه رنگرزی الیاف پشم ، حتما مقاله مربوط به دندانه دار کردن الیاف پشم برای رنگرزی را بخوانید، با دندانه دار کردن الیاف ، ثبات جذب رنگ افزایش چشمگیری پیدا می‌کند.
برای مطالعه کلیک کنید: مقاله دندانه دار کردن الیاف پشم قبل از رنگرزی با رنگزای طبیعی
رنگرزی اکریلیک با اسپرک
رنگينه هاي اسپرک ،قرمز دانه وپوست گردو ازمعروفترين و همچنين قديمي ترين رنگينه هاي طبيعي می باشند كه بشر از ساليان دراز مورد استفاده قرار مي داده است .روش رنگرزي اين رنگينه ها به كمک انواع دندانه بوده است .
در زیر رنگرزي نخ اكريليک را با رنگ طبيعي اسپرک به روش‌های پيش و پس و همزمان با دو دندانة زاج سفيد و دي كرومات پتاسیم بررسي مي كنيم و نتايج حاصل را مورد بررسي قرار مي دهيم .
از نتايج حاصله اينگونه استنتاج مي شود كه افزايش دندانه بخصوص دندانة دي كرومات در محيط باعث افزايش جذب رنگ توسط كالا مي شود و همچنين سه روش رنگرزي نيز خود تأثير بسزائي در جذب رنگ دارند كه نتايج حاصل نشان ميدهد. بيشترين رمق كشي و جذب رنگ در روش پس دندانه حاصل شده است
