دوست من در این مقاله به بحق رنگرزی پنبه صحبت کردیم، اگر نساج هستید حتما مقاله مربوط به رنگرزی پلی‌استر را هم بخوانید. پنبه یکی از پرمصرف‌ترین کالای نساجی در دنیا می‌باشد که به تنهایی و یا مخلوط با الیاف دیگر مصرف می‌شود. رنگرزی پنبه به علت داشتن خاصیت آبدوستی و روطوبت‌پذیری بالا، بسیار آسان می‌باشد و با گروه‌های زیادی از رنگزاها از قبیل مستقیم، راکتیو، خمی، گوگردی، نفتلی ( آزوئیک) و… قابلیت رنگرزی دارد.
عملیات قبل از رنگرزی کالای پنبه‌ای
کالای پنبه‌ای که از قسمت ریسندگی و بافندگی به بخش رنگرزی آورده می‌شود اغلب به چربی، واکس، آهار، روغن ماشین‌های ریسندگی و بافندگی، مواد معدنی، روغن ریسندگی، انواع لکه، گرد و غبار، پرز و گره سطحی، پروتئین‌ها و رنگ‌های طبیعی و غیر طبیعی دیگر و… آغشته می‌باشد. اگر مواد مذکور حذف یا کم نگردد در بخش رنگرزی کالا مشکلاتی از قبیل نایکنواختی رنگرزی، کاهش جذب رنگزا، ایجاد دو رنگی، واکنش با مواد کمکی رنگرزی و کاهش مرغوبیت رنگ پارچه می‌گردد.
در قسمت مقدمات رنگرزی یا تکمیل مقدماتی دائمی با تراش و پرز سوزی سطح پارچه، آهارگیری پارچه، پخت و شستشوی پنبه، سفیدگری پنبه، مرسریزه کردن پنبه و… بر کیفیت کالای پنبه‌ای برای رنگرزی، چاپ و تکمیل افزوده می‌شود.
نکته: وجود اهار و چربی در مرحله ی رنگرزی روی کالای سلولزی باعث جذب نایکنواخت رنگ پارچه می شود .
با چه رنگ‌هایی می‌توان پنبه را رنگرزی کرد؟
بهترین رنگ برای نخ پنبه یا پارچه‌ی پنبه ای رنگ راکتیو است که ثبات شستشویی و ثبات نوری خوبی دارد. همچنین می‌توان از رنگ مستقیم برای رنگرزی پنبه استفاده نمود.
نکته: مواد رنگزای راکتیو ٬ ثبات شستشوبی بالایی دارد .
نکته : اتصال رنگ راکتیو بر لیف سلولزی ٬ اتصال کووالانسی است .
نکته: در رنگرزی کالای سلولزی با رنگ راکتیو ٬ L : R رنگرزی باید تا حد امکان پایین باشد .
نکته: عملیات رمق کشی ٬ تثبیت و شستشو ٬ جزو مراحل رنگرزی روی کالای سلولزی با رنگ راکتیو می باشد .
نکته: در مرحله ی رمق کشی رنگرزی کالای سلولزی با رنگ راکتیو ٬ اتصال فیزیکی بین لیف و رنگ ایجاد می شود .
نکته: با افزایش L:R در کالای سلولزی با رنگ راکتیو ٬ افزایش سرعت جذب ماده ی رنگزا روی لیف انجام نمی گیرد .
نکته: در رنگرزی روی کالای سلولزی با رنگ راکتیو ٬ جذب مواد رنگزا به رطوبت نسبی سالن رنگرزی بستگی ندارد .
نکته: افزایش درجه حرارت در رنگرزی کالای سلولزی با رنگ راکتیو در یکنواحتی و جذب رنگ به نوع رنگ راکتیو سرد یا گرم بستگی دارد .
نکته: برای افزایش یکنواختی رنگ ٬ در رنگرزی کالای سلولزی ٬ نمک را باید در چند نوبت به حمام رنگرزی اضافه کرد.
نکته : برای افزایش جذب رنگ راکتیو ٬ از کلرید سدیم و سولفات سدیم استفاده می شود.
نکته : برای تثبیت رنگ راکتیو روی کالای سلولزی از کربنات سدیم و هیدروکسید سدیم استفاده می شود .
نکته: PH حمام و درجه حرارت و زمان در رنگرزی کالای سلولزی با راکتیو در ایجاد اتصال شیمیایی ماده رنگزا با لیف تاثیر دارد .
نکته: محیط PH قلیایی ۷- ۱۴ می باشد .
محیط PH خنثی ۶ – ۷ می باشد .
محیط PH اسیدی ۱- ۶ می باشد
نکته : اگر PH محلولی ۷ باشد با اسید استیک می توان ان را به ۵ رساند .
نکته:اگر PH محلولی ۹ باشد با کربنات دوسود می توان ان را به ۱۱ رساند .
نکته: با افزایش غلظت رنگ راکتیو روی کالای سلولزی میزان قلیایی مصرفی افزایش می یابد .
نکته: ۴۵ گرم در لیتر نمک در رنگرزی الیاف سلولزی با رنگ راکتیو سرد برای ۲ تا ۴ ٪ رنگ به کار برده می شود .
نکته: برای جلوگیری از نایکنواختی رنگ در رنگرزی کالای سلولزی با رنگ راکتیو ٬ قلیایی را در چند نوبت به حمام رنگ اضافه می کنند .
نکته: در رنگرزی کالای سلولزی ٬ اثر دما در مرحله ی تثبیت٬ به نوع ماده ی رنگزای راکتیو مصرفی سرد یا گرم بستگی دارد .
نکته : در رنگرزی کالای سلولزی با ماده ی رنگزای راکتیو ٬ زمان مرحله ی تثبیت باید طوری انتخاب شود تا قسمت اعظم ماده رنگزا بتواند با کالا اتصال شیمیایی برقرار کند.
نکته: در رنگرزی کالای سلولزی با ماده ی رنگزای راکتیو ٬ اگر زمان کم باشد ماده ی رنگزا ٬ فرصت کافی برای ایجاد واکنش با لیف را نخواهد داشت .
نکته : در رنگرزی کالای سلولزی با ماده ی رنگزای راکتیو ٬ اگر زمان رنگرزی طولانی شود باعث هیدرولیز ماده ی رنگزا می شود .
نکته: در رنگرزی کالای سلولزی ٬ یکی از مهم ترین مراحل رنگرزی با مواد رنگزای راکتیو ٬ شستشو و صابونی کردن لیف رنگ شده در چندین مرحله می باشد .
شستشو بعد از رنگرزی
در عملیات شستشو مواد رنگزایی که با لیف اتصال شیمیایی بر قرار نکرده اند ٬ از لیف جدا می شوند .
مراحل شستشوی کالای رنگ شده با مواد رنگرزی راکتیو روی کالای سلولزی در ۵ مرحله عبارت اند از :
الف – آبکشی با آب سرد در ۲۰ تا ۳۰ درجه سانتی گراد .
ب- شستشو با آب جوش به مدت ۵ تا ۱۰ دقیقه .
پ- شستشو با آب جوش حاوی دترجنت به مدت ۵ تا ۱۰ دقیقه .
ت- شستشو در آب گرم ۵۰ درجه به مدت ۵ تا ۱۰ دقیقه .
ث- آبکشی کالا با آب سرد .
مواد رنگزای راکتیو به دلیل درخشندگی زیاد و ثبات خوب ٬ یکی از متداولترین مواد رنگزا برای رنگرزی الیاف سلولزی هستند .
مواد رنگزای راکتیو به صورت پودر هستند و باید از انبار کردن این مواد رنگزا به حالت پودر در محیط های گرم و مرطوب و نگهداری آن ها در ظروف سرباز پرهیز کرد .
مواد رنگزای راکتیو در حالت محلول ٬ به علت هیدرولیز شدن در آب ٬ باید بلافاصله مصرف شوند .
نکته ۴۲۶ – مواد رنگزای راکتیو را نباید بیش از چند روز به حالت محلول نگهداشت .
نکته ۴۲۷ – از اضافه کردن قلیا به محلول رنگزای راکتیو تا زمان مصرف باید پرهیز کرد
نکته ۴۲۸ – برای حل کردن مواد رنگزای راکتیو به ترتیب زیر عمل می کنند :
الف- خمیر کردن با آب سرد .
ب- افزودن مقداری آب ۴۰ درجه. پ- همزدن همراه با اضافه کردن بفیه آب در دمای ۴۰ درجه.
نکته ۴۲۹ – برای حل کردن مواد رنگزای راکتیو نوع گرم ٬ می توان دمای آب را به ۶۰ الی ۷۰ درجه سانتی گراد نیز رساند .
نکته ۴۳۰ – در مواردی که ماده ی رنگزای راکتیو به سختی در آب حل می شود ٬ می توان ابتدا پودر ماده رنگزا ی راکتیو و مقداری اوره را مخلوط کرده و سپس ماده رنگزا را حل کرد .
نکته های رنگرزی :
نکته ۴۶۱ – ترتیب رنگرزی با مواد رنگزای راکتیو نوع سرد عبارت اند از :
الف- شروع رنگرزی با ماده ی رنگزای حل شده در ۳۰ درجه ی سانتی گراد .
ب- اضافه کردن نمک در مدت ۲۵ دقیقه در ۳ نوبت ٬ در نوبت اول ۲/۵ گرم در لیتر و در نوبت دوم ۷/۵ گرم در لیتر و در نوبت سوم بقیه نمک .
پ- ادامه دادن رنگرزی در حدود ۱۵ دقیقه .
ت- اضافه کردن قلیایی لازم در ۲ نوبت به فاصله ی ۱۵ دقیقه .
ث- ادامه دادن رنگرزی به مدت ۳۰ تا ۴۰ دقیقه .
ج- شستشو و صابونی کردن کالا .
نکته ۴۶۲ – ترتیب رنگرزی با مواد رنگزای راکتیو نوع گرم عبارت اند از :
الف- شروع رنگرزی با دمای ۵۰ درجه ی سانتی گراد .
ب- اضافه کردن نمک در ۳ مرحله طبق رنگرزی نوع سرد .
پ- رساندن دما از ۵۰ به ۸۰ درجه سانتی گراد .
ت- اضافه کردن قلیا در ۲ یا چند نوبت .
رنگرزی نخ پنبه روی بوبین به عنوان یکی از روش‌های رنگرزی نخ پنبه در صنعت نساجی مورد استفاده قرار می‌گیرد. مراحل کلی رنگرزی نخ به صورت بوبین به شرح زیر است:
نخ‌های پنبه پس از تولید و بسته‌بندی، به صورت شل پیچ، روی بوبین‌های دیگری پیچیده می‌شوند.
سپس بوبین‌های شل‌پیج شده نخ پنبه، داخل دیگ‌های رنگرزی قرار می‌گیرند.
محلول رنگ که شامل رنگ، حلال، افزودنی‌های شیمیایی و آب است، آماده می‌شود. بعضی از حلال‌های شیمیایی شامل اتیلن گلیکول و آمونیاک هستند که به روش رویتر بر روی نخ پنبه عمل می‌کنند.
نخ‌ها با حرارت و فشار متناسب با نوع رنگ و نخ، به مدت زمان مشخصی در دیگ‌های رنگرزی می‌مانند تا رنگ در نخ به صورت کامل و یکنواخت جذب شود.
پس از اتمام فرآیند رنگرزی، بوبین‌های نخ پنبه به دستگاهی که شامل آب و صابون است منتقل شده و با شستشوی کامل، از اضافات رنگ و حلال‌های شیمیایی تمیز شده و آماده برای استفاده می‌شوند.
سپس، بوبین‌ها به مرحله خشک کن انتقال پیدا می‌کنند تا به صورت مناسبی خشک شوند.
در انتها، بوبین‌های رنگرزی شده، مجددا به صورت سفت‌پیج روی بوبین های کاغذی پیچیده شده و پس از بررسی موارد کیفی، بسته بندی شده و برای مشتریان ارسال می‌شوند.
در این فرایند، مهمترین عامل، درستی و کیفیت محلول رنگ، حرارت، فشار مناسب و زمان رنگرزی بوده همچنین انتخاب حلال‌های شیمیایی و رنگ‌های مناسب برای نخ‌های پنبه، نقش مهمی در کیفیت نهایی رنگرزی دارند. مهمترین رنگزا های مورد استفاده در رنگرزی پنبه رنگزا های آزویی، راکتیو، سولفونیک، دیسپرس (که معمولا روی الیاف پلی‌استر و نایلون استفاده می‌شوند و برای پنبه هم کاربرد دارند) می‌باشند اما رنگزا های راکتیو، به دلیل ویژگی‌های بهتر نسبت به رنگزا های دیگر، به صورت معمول برای رنگرزی پنبه استفاده می‌شوند.